W Rycerce Górnej, w 80. rocznicę tragicznej pacyfikacji przysiółka Czanieckich z 7 kwietnia 1945 r., odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia pomnika upamiętniającego ofiary niemieckiej zbrodni. Wydarzenie, zorganizowane przez Parafię pod wezwaniem NMP Nieustającej Pomocy stało się wyrazem jedności lokalnej społeczności i szacunku dla historii regionu.
Uroczystość rozpoczęła się o godzinie 11:00 Mszą świętą w kościele parafialnym, której przewodniczył ks. Grzegorz Gruszecki, proboszcz konkatedry w Żywcu, reprezentujący biskupa bielsko-żywieckiego Romana Pindla. Po Eucharystii uczestnicy w procesji udali się na miejsce odsłonięcia pomnika, którego tablica została ufundowana przez Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach. Akt odsłonięcia dokonany przez przedstawicieli rodzin ofiar – Józefa Cokota i Antoniego Czanieckiego oraz ks. proboszcza Krzysztofa Sordyla – stanowił centralny moment wydarzenia.
„Stajemy dziś do uroczystego Apelu Pamięci przed pomnikiem upamiętniającym pomordowanych 7 kwietnia 1945 r. mieszkańców placu Czanieckich w Rycerce Górnej. Pochylmy głowy w zadumie i skupieniu, aby oddać hołd i szacunek dla pomordowanych” – powiedział por. Karol Tatoń podczas odczytania Apelu Pamięci, po którym kompania honorowa 18. Bielskiego Batalionu Powietrznodesantowego oddała salwę honorową.
W wydarzeniu uczestniczyły rodziny ofiar pomordowanych, w tym przedstawiciele Józef Cokot, Antoni Czaniecki oraz parlamentarzyści Grzegorz Puda – poseł na Sejm RP, Andrzej Kalata – senator RP, władze samorządowe Adrian Midor – Starosta Żywiecki, Stanisław Baczyński – Radny Sejmiku Województwa Śląskiego, radni Powiatu Żywieckiego Aleksandra Legierska, Adam Iwanek, Delegat Biskupa Bielsko-Żywieckiego ks. Grzegorz Gruszecki – proboszcz konkatedry w Żywcu, ks. prałat Józef Nędza – były dziekan dekanatu milowskiego, z ramienia kustosza Sanktuarium Matki Bożej Kazimierzowskiej w Rajczy, ks. Andrzeja Zawady – ks. wikariusz Jarosław Bielesz, ks. Mirosław Szewieczek – proboszcz parafii w Soli, ks. Stanisław Budziak – rezydent parafii w Rycerce Górnej, ks. Tadeusz Cader – Dyrektor Ośrodka Rekolekcyjnego Księży Michalitów, przedstawiciele OIPN w Katowicach Anna Binek-Zajda, Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Kompania Honorowa 18 Bielskiego Batalionu Powietrznodesantowego pod dowództwem por. Karola Lacha, podpułkownik Paweł Zoń – komendant placówki Straży Granicznej w Bielsku-Białej, Władysław Zoń – miejscowy artysta, autor rzeźby będącej podstawą dla tablicy, członkowie Społecznego Komitetu Budowy Pomnika, Dyrektor Powiatowego Zarządu Dróg, Dariusz Płoskonka – Wójt Gminy Rajcza, Kazimierz Fujak – Przewodniczący Rady Gminy wraz z radnymi, przedstawiciele Sołectwa Rycerka Górna: Sołtys Tomasz Nowacki i Rada Sołecka, osoby zaangażowane w budowę pomnika, przedstawiciele Szkoły Podstawowej im. Karola Wojtyły w Rycerce Górnej: Dyrektor Radosław Jachym, Prezes Ochotniczej Straży Pożarnej w Rycerce Górnej Bronisław Zawada wraz z Komendantem Piotrem Paciorkiem, XXII Drużyna Harcerska „Ignis”, Hufiec ZHP Węgierska Górka, Zastępca Nadleśniczego Nadleśnictwa Ujsoły Iwona Kocoń, Koła Gospodyń Wiejskich z Rycerki Górnej, Rycerki Dolnej, Rajczy Dolnej, Soli, Dyrektor Centrum Kultury i Sportu w Rajczy, mieszkańcy Żywiecczyzny i licznie zebrani goście.
Stawiły się poczty sztandarowe: 18 Bielskiego Batalionu Powietrznodesantowego im. Kapitana Ignacego Gazurka, Szkoły Podstawowej im. Karola Wojtyły w Rycerce Górnej, Związku Podhalan Oddział Górali Żywieckich w Milówce, Koła Łowieckiego „Głuszec”, Związku Emerytów i Rencistów Straży Granicznej – region Żywiec.
Szczególnym akcentem był patriotyczny montaż słowno-muzyczny „Pamiętamy – 80 lat później” w wykonaniu uczniów Szkoły Podstawowej im. Karola Wojtyły w Rycerce Górnej. Młodzież, recytując poezję Karola Wojtyły, Tadeusza Różewicza i Marii Konopnickiej oraz śpiewając pieśni patriotyczne, takie jak „Rota” czy „Żeby Polska była Polską”, podkreśliła znaczenie pamięci historycznej. „Pragniemy, aby pamięć o mieszkańcach Placu Czanieckich, których ziemskie życie zostało brutalnie przerwane, była nadal żywa. Bo pamięć tworzy tożsamość” – mówili uczniowie.
Wzruszające wspomnienia przytoczyła Iwona Biegun, potomkini Franciszki Stańco:
„Chciałabym przytoczyć historię, którą przekazała mi moja babcia, Franciszka Stańco z domu Harmata, mieszkanka przysiółka Czanieckich. Choć nie była bezpośrednim świadkiem tamtych tragicznych wydarzeń, to doświadczyła na własne oczy brutalności okupanta. Przetrwała tylko dlatego, że w czasie pacyfikacji – wraz z całą rodziną – nie przebywała na miejscu dramatycznych zdarzeń.
Gdy Niemcy się wycofali, babcia z bliskimi powróciła do rodzinnego domu. Zamiast bezpiecznej przystani zastali jednak jedynie zgliszcza – spalone domostwa swoje i sąsiedzkie. Ich własny dom obrócił się w ruinę; ocalała jedynie jedna ściana. Na niej wisiał obraz Matki Boskiej Częstochowskiej – cudownie nietknięty przez ogień.
Babcia odczytała to jako znak szczególnej opieki Matki Bożej nad naszą rodziną oraz jako symbol nadziei: że nawet największe okrucieństwo nie zdoła zwyciężyć Bożego miłosierdzia. Od tamtej pory ten obraz [Matki Boskiej Częstochowskiej] jest dla nas nie tylko pamiątką, lecz niemal relikwią – świadectwem cudu i przetrwania.”
Kamila Tyc, uczennica klasy IV, reprezentująca rodziny pomordowanych, dodała:
„Pamięć tworzy tożsamość pokoleniową i jest tym, co kształtuje poczucie lokalnej wspólnoty. Ja i moje pokolenie pragniemy żyć w bezpiecznej Ojczyźnie, której wolność zawdzięczamy wszystkim tym, którzy podjęli walkę z okupantem. Cześć ich pamięci!”. Przytoczyła również słowa św. Jana Pawła II z 2 czerwca 1979 roku:
„(…) dla całego naszego pokolenia tak straszliwym wstrząsem była ostatnia wojna światowa i przeżyta w Polsce okupacja. Nie można zapomnieć ofiary życia tylu Polaków i Polek.”
Pomnik, wzniesiony w sercu Rycerki Górnej dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności i wsparciu IPN, jest hołdem dla niewinnych ofiar i przestrogą przed okrucieństwem wojny. Jak podkreślono w przemówieniach, stanowi on trwałe przypomnienie o konieczności pielęgnowania pokoju i pamięci historycznej. Uroczystość zakończył poczęstunek przygotowany przez Koło Gospodyń Wiejskich z Rycerki Górnej, będący wyrazem gościnności i wspólnotowego ducha mieszkańców.
Cześć Ich Pamięci!
6 kwietnia 1945 r. do wsi Rycerka dotarł niewielki oddział żołnierzy niemieckich, którzy ulokowali się na przysiółku Czanieckich. Nazajutrz nad ranem, 7 kwietnia 1945 r., zostali zaatakowani przez sowiecki oddział partyzancki, podprowadzony przez dwóch mieszkańców wsi. Moment zaskoczenia został jednak szybko opanowany przez Niemców, a partyzanci wycofali się. W akcie zemsty, kierując się niszczycielską furią i zasadą odpowiedzialności zbiorowej, Niemcy podpalili przy użyciu granatów i kul 20–22 domostwa oraz zabudowania gospodarcze na przysiółku Czanieckich. W wyniku pacyfikacji zginęło dziesięć osób, zastrzelonych lub spalonych żywcem: z rodziny Płoskonków – ojciec Antoni, matka Wiktoria, córki Helena i Marianna; z rodziny Szczotków – ojciec Karol, matka Julia i syn Antoni; z rodziny Słowiaków – ojciec Franciszek; od Biernatów – matka Karolina; z rodziny Czanieckich – matka Karolina Zeman. Ciała ofiar spoczęły w zbiorowej mogile na cmentarzu w Rajczy.
Około godziny 9:00 7 kwietnia 1945 r. do Rycerki Górnej wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, a Niemcy ostatecznie wycofali się 10 kwietnia 1945 r. Te tragiczne wydarzenia pozostają zapisane w pamięci mieszkańców.
Artykuł, źródło: IPN Katowice
