Mk 1, 21-28: „W Kafarnaum Jezus w szabat wszedł do synagogi i nauczał. Zdumiewali się Jego nauką: uczył ich bowiem jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w Piśmie.
Był właśnie w ich synagodze człowiek opętany przez ducha nieczystego. Zaczął on wołać: «Czego chcesz od nas, Jezusie Nazarejczyku? Przyszedłeś nas zgubić. Wiem, kto jesteś: Święty Boga». Lecz Jezus rozkazał mu surowo: «Milcz i wyjdź z niego! » Wtedy duch nieczysty zaczął nim miotać i z głośnym krzykiem wyszedł z niego.
A wszyscy się zdumieli, tak że jeden drugiego pytał: «Co to jest? Nowa jakaś nauka z mocą. Nawet duchom nieczystym rozkazuje i są Mu posłuszne». I wnet rozeszła się wieść o Nim wszędzie po całej okolicznej krainie galilejskiej”.
Komentarz
Pierwszym czynem, którego Jezus dokonał owego dnia, było uzdrowienie człowieka opętanego przez ducha nieczystego. Typowa opowieść o egzorcyzmie ma następujący plan: spotkanie Jezusa z opętanym, egzorcyzm, wypędzenie demona, wrażenia obserwujących tę scenę ludzi. Marek wplótł w opowieść o egzorcyzmie wzmianki o Jezusie jako autorytatywnym nauczycielu, ukazując Jego potęgę w słowie i czynie.
Wersety te ukazują władzę Jezusa nad złymi duchami. Jedynym egzorcystą, o którym czytamy w Starym Testamencie, był Dawid (1 Sm 16,23). Chociaż błądzące demony często pojawiają się w literaturze żydowskiej, złe duchy w Ewangeliach (z wyjątkiem szatana zob. Mk 1,13) pojawiają się wyłącznie w ludziach opętanych (lub, wygnane z ludzi, w świniach – Mk 5,12).
Miejsce, w którym Jezus spotyka pierwszego demona to synagoga.
Większość synagog pełniła rolę ośrodków wspólnoty lokalnej oraz miejsc modlitwy i badania Pisma. Gdy do miasta przybywał wędrowny nauczyciel, przełożony synagogi zapraszał go do zabrania głosu, szczególnie w szabat.
Archeolodzy odkryli miejsce, w którym znajdowała się dawna synagoga w Kafarnaum, wzniesiona z bazaltowych bloków. Chociaż późniejsze synagogi były bardziej bogato zdobione, większość ludzi w galilejskich synagogach z I w. po Chr. siedziała na matach rozpostartych na podłodze.
Analiza szczegółowa
„Kafarnaum”: miasto to, położone na północno-zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego, było głównym ośrodkiem działalności Jezusa w Galilei.
„Wszedł do synagogi i nauczał”: szabatowe nabożeństwo w synagodze składało się z modlitwy, czytania Pisma i nauczania. Każdy, kto posiadał odpowiednie wykształcenie, mógł zostać poproszony o nauczanie; w czasach Jezusa nie trzeba było posiadać rabinackiego „ordynowania”.
Nabożeństwa w synagogach były odprawiane pod przewodnictwem rabinów lub ludzi, których moglibyśmy określić mianem „świeckich odpowiedzialnych”. Ci jednak, którzy najlepiej znali księgi święte, niewątpliwie wnosili swój wkład podczas wyjaśniania Starego Testamentu.
Wielu miejscowych nauczycieli było wiejskimi pisarzami, którzy spisywali i interpretowali dokumenty prawne dla potrzeb okolicznych mieszkańców. Niektórzy uczyli dzieci Biblii.
Większość nauczycieli starała się wyjaśniać Prawo (zwykłe w oparciu o przeczytany tekst biblijny) przez wskazywanie na właściwy sposób interpretowania i stosowania go lub przez nawiązywanie do istniejących tradycji. Nauczanie Jezusa znacznie wykraczało poza ramy tego rodzaju wykładni.
„Zdumiewali się jego nauką”: uwaga Marka na temat nauczania Jezusa umieszcza cud, który się za chwilę wydarzy, w szerszym kontekście niż tylko czynienie rzeczy nadzwyczajnych.
„Jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w Piśmie”: w Ewangeliach uczeni w Piśmie to nauczyciele starotestamentowego Prawa. Ich nauczanie polegało na odwoływaniu się do tekstu Pisma oraz do słów i czynów wcześniejszych żydowskich nauczycieli. Nauczanie Jezusa odznaczało się bezpośredniością i pewnością, co do własnego autorytetu.
Demony (zwane niekiedy „duchami nieczystymi”) były zwykle łączone z magią.
Czarnoksiężnicy próbowali podporządkować sobie duchowe moce wzywając je po imieniu. Jeśli demon stara się tutaj podporządkować sobie Jezusa („Wiem, kto jesteś” to tradycyjna formuła używana w tekstach magicznych w celu poddania sobie duchowych mocy), co sugerowali niektórzy uczeni, strategia ta okazuje się nieskuteczna.
Starożytni często wierzyli, że demony posiadają nadprzyrodzoną wiedzę. Nic więc dziwnego, że znały prawdziwą tożsamość Jezusa.
Słowo „Święty” było tytułem Boga, lecz określenie „Święty Boży” oznacza tutaj przypuszczalnie kogoś, kto działa ze szczególnym Bożym upoważnieniem. W literaturze żydowskiej demony wiedziały o swej niemożności wyrządzenia szkody tym, którzy znajdowali się blisko Boga.
„Opętany przez ducha nieczystego”: człowiek ten był opanowany przez złą moc. Markowi chodziło o to, że jego zachowaniem kierowała obca siła podporządkowana szatanowi.
Egzorcyzmy Jezusa postrzegano jako zwycięskie bitwy w jego nieustannej walce z szatanem.
”Czego chcesz od nas”: człowiek (i przemawiający przez niego demon) sprzeciwiają się wkroczeniu Jezusa.
”Przyszedłeś nas zgubić”: Nadejście królestwa Bożego oznacza kres władzy demonów. Duch nieczysty rozpoznał Jezusa i rolę, jaką On odegra w nadejściu królestwa Bożego.
Demony gromiono i podporządkowywano sobie za pomocą poleceń: „Milcz”; przypadki skarcenia demonów opisane w Nowym Testamencie i innych utworach literatury starożytnej nigdy nie zawierały formalnego stwierdzenia, np. „Napominam cię”.
Demony opuszczające opętanego powodowały zwykle jego pobudzenie, by ich odejście było widoczne (niezależnie od tego, kto je wyrzucał).
Starożytni znali dwa główne sposoby wypędzania demonów:
(1) przez wywołanie odrazy lub wypłoszenie (np. umieszczenie korzenia o silnym zapachu przed nozdrzami opętanego w nadziei, że demon nie będzie mógł go znieść).
(2) wymówienie imienia wyższego ducha, by pozbyć się niższego demona.
Ludzie byli zdumieni, że Jezus potrafi skutecznie wyganiać demony, wydając im zwyczajne polecenie, by opuścił opętanego. Tradycja żydowska chwaliła nauczycieli, którzy potrafili wydobywać głębokie prawdy z Prawa, czasami przypisywała też zdolności cudotwórcze nauczycielom ludowym. Wydaje się, że Jezus zyskał sobie taką właśnie sławę („nowa nauka”)
„Milcz i wyjdź z niego”: fakt, że Jezus uzdrowił opętanego samym słowem, bez rytualnych gestów czy magii, podkreśla nadprzyrodzony charakter czynu.
„Wszyscy się zdumieli”: zdumienie tłumu jest typowym elementem ewangelijnych opowieści o cudach, pełni rolę potwierdzenia nadprzyrodzonego czynu i mocnego akordu kończącego opowieść.
„Nowa jakaś nauka z mocą”: słowa „z mocą” mogą równie dobrze odnosić się do następnych słów: „Z mocą […] Duchom nieczystym rozkazuje”.
„Rozeszła się wieść o Nim wszędzie”: wioski Galilei były położone w niewielkie odległości od siebie, zaś bliskie więzi, które istniały między nimi, powodowały, że wieści rozchodziły się szybko. Tutaj wieść o Nim rozchodzi się po obszarze Galilei otaczającym Kafarnaum.
